nifit

Bu qishta, dunyada kishilerning diqqitini eng tartqini néfitning bahasi boldi. 31–Öktebir, nyu – yorkta herbir tung xam néfitning zakaz mal bahasi 95dollardin éship ketti, amérikining yénik xam néfitining 1 – noyabirdiki asiya baziridiki bahasi 96.24 Dollargha yetti. Junggo dölet tereqqiyat we islahat komitétimu uqturush chiqirip, 1 – noyabir kech saet 0din bashlap bénzin, dizél we awiatsiye kirsinining her bir tonnisining bahasini 500yüen östürüshni qarar qildi. Yaponiyide ‹‹yéngi yaponiye néfit›› shirkiti qatarliq chong néfit ayrish shirketliri1– noyabir bénzin qatarliq teyyar mayning bahasini östürdi. Bu néfitke tayinidighan yer shari iqtisadi üchün shübhisizki ghayet zor sinaq.

Xelq'arada néfit bahasi yene ösüshi mumkin

‹‹Amérika néfit ishlitishke xumar bolup qalghan dölet››. Bushning bu sözi amérikiliqlarning ilajisizliqini eks ettürüp berdi. Rojdistwo bayrimi kélish aldida nurghun amérikiliq istémalchi chong soda merkezlirige barmastin, öyidin chiqmayla torda sodilashti. Chékagodiki bir sanliq melumat tehlil shirkiti amérikidiki 50ming magizin etrapidiki qatnash ehwalini tekshürgendin kéyin, bu xil ehwalning tunji qétim körülgenlikini körsetken. Chünki xelq'arada néfit bahasi arqa – arqidin öskenliktin, amérikiliqlar téjeshlik bolushqa mejbur bolghan.

Hawaning tedrijiy sowushigha egiship, xelq'arada xam néfitning zakaz mal bahasi shiddet bilen östi. Amérika tehlilchiliri: bu qétim néfit bahasining ösüshini muqim bolmighan xelq'ara siyasiy amil, fond hayankeshliki, shundaqla amérikining qishliq énérgiye zapisining jiddiy boluwatqanliqi keltürüp chiqardi, dédi. Amérikiliq nurghun tehlilchi: türkiye iraq chégrisidiki jiddiylik bu qétim néfit bahasining ösüshidiki muhim amil, uning muhimliqi hetta néfitning asasiy teripidin éship ketti, dep qaridi. Buningdin bashqa, dollar kursining sijil chüshüshige egiship, nurghun kishi pul paxallishishtin saqlinish üchün, meblighini xam néfit, altun qatarliq tawarlargha sélip, bu tawarlarning bahasining éshishigha türtke boldi. Néfit éksport qilghuchi döletler teshkilati(OPEC)néfitning ösüshini töt sewebke yighinchaqlidi: birinchisi, jughrapiyilik siyasiy weziyet jiddiyleshti, ikkinchisi, hayankeshlik meblighi, üchinchisi, dollarning kursi chüshti, tötinchisi, néfit ayrish boghma halitining netijiside xam néfitni waqtida her xil teyyar maygha aylandurghili bolmidi.

Amérikining énérgiye mutexessisliri: néfit bahasining ösüshi téxi peseymidi, qisqa mezgilde yene ösüshi mumkin, dep qaridi.

OPEC Néme qilalaydu?

Xelq'arada néfit bahasining shiddet bilen ösüshini kim tosiyalaydu? Köp sandiki kishi nezirini OPEC qa tikmekte. Dunyadiki eng chong néfit éksport döliti bolghan seudi erebistani hazirqi xelq'ara néfit bazirida bahaning ösüsh – töwenlishige hemmidin bek tesir körsiteleydu.

Hazir OPEC künde 2 milyon tung néfit ishlepchiqirish éshincha iqtidarigha ige bolup, buning mutleq köp qismi seudi erebistanining kontrolluqida. Seudi erebistanining künlük néfit ishlepchiqirish miqdarining kelgüsidiki bir qanche yilda künde 11 milyon 500ming tunggha yétishidin ümid bar. OPEC Qa eza bashqa döletlerning ishlepchiqirish miqdari asasiy jehettin axirqi chekke yetti. Shunga éshincha ishlepchiqirish iqtidaridin qandaq qilip yaxshi paydilinip, néfit bazirigha tesir körsitish iqtidarini saqlash OPEC oylishidighan mesile. Seudi erebistani néfit bahasining 20–esirning 90–yillirining axiridikidek töwen bolush ehwali emdi körülmeydu, dep qaridi. Shu chaghda, seudi erebistani we bashqa néfit éksport qilidighan ereb döletliri asiya pul muamile krizisi yüz bergen ehwalda ishlepchiqirishni köpeytishni qarar qilghan, néfit bahasi izchil chüshken, hem 1999–yilining béshida her bir tung néfitning bahasi on dollargha chüshüp, néfit ishlep chiqiridighan döletlerning iqtisadigha qattiq zerbe bolghan. OPEC Qa nisbeten éytqanda, bazar ehwaligha qarap mehsulatni kichik kölemde ashurush yaki kichik kölemde azaytish wasitisini qollinip, néfit bahasining bir qeder yuqiri bahada aylinishini saqlash hazirqi eng muwapiq siyaset hésablinidu.

Néfitni ash tuzigha aylandurush

Yuqiri néfit bahasi aldida, kishiler némimu qilalaydu? Ilgiri kilinton hökümitide merkiziy axbarat idarisining bashliqi bolghan fors hazirqigha oxshap kétidighan mundaq bir hékayini éytip bergenidi: ‹‹19–esirning axirida, tuz göshning buzulup qélishining aldini alalaydighan bolghachqa, bir xil istratégiyilik buyum bolup qalghan hem kishilerning yémek – ichmek zenjiridiki eng achquchluq halqigha aylan'ghanidi. Bir döletke nisbeten éytqanda, yéterlik ash tuzi zapisigha ige bolush intayin muhim bolup qalghanidi. Shu chaghda kishiler ash tuzini, dep urush qozghighan. Éléktr énérgiye téxnikisining wujudqa kélishi bilen soghuq saqlash imkaniyiti tughulghan. Nahayiti qisqa bir mezgilde, ash tuzi üstünlükidin mehrum qélip, tedrijiy adettiki buyumgha aylinip qalghanidi. Biz choqum bügünki néfitni tünügünki ash tuzigha aylanduralaymiz.

Emeliyette, herqaysi döletler ‹‹néfitni ash tuzigha aylandurush››ni burunla bashlighan. Bush 2006–yili dölet ehwali doklatida mundaq dégen: amérika daim ‹‹dunyadiki muqim bolmighan rayonlardin néfit import qilidu››, shunga ‹‹quyash énérgiyisi we shamal énérgiyisi téxnikisi››, ‹‹kömmiqonaqtin alkogol ajritish››, shundaqla ‹‹hidrogén köydüridighan bulghimisiz aptomobil›› qatarliqlarni öz ichige alghan yéngi énérgiyini choqum zor küch bilen rawajlandurush kérek. Washin'gton aqillar orgini asbin tetqiqat ornining mes'uli: yéngi énérgiye siyasiti her sahening zor küch bilen qollishigha érishken teqdirdimu, néfitning ornini heqiqiy alidighan yéngi énérgiyini tetqiq qilishqa yene nechche on yil waqit kétidu. Amérika néfitchilikining ehwali az bolghandimu yene 70yil yaxshi bolidu, dédi